Καθώς η τεχνολογία με τα χρόνια αντικαθιστά τον άνθρωπο σε πολλές εργασίες/ επαγγέλματα, τι θα μας κρατά απασχολημένους στο μέλλον; Ο συγγραφέας του Sapiens, Yuval Noah Harari, εξετάζει την "άχρηστη κοινωνική τάξη" που πρόκειται να δημιουργηθεί σύντομα στον κόσμο.
Οι περισσότερες από τις θέσεις εργασίας που υπάρχουν σήμερα, μπορεί να εξαφανιστούν τις επόμενες δεκαετίες. Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη είναι πολύ πιο αποτελεσματική από τους ανθρώπους σε όλο και περισσότερες ασχολίες, είναι δεδομένο ότι θα αντικαταστήσει τους ανθρώπους σε όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας. Πολλά νέα επαγγέλματα είναι πιθανό να εμφανιστούν: για παράδειγμα, οι σχεδιαστές εικονικού κόσμου. Βέβαια αυτά τα επαγγέλματα μάλλον θα χρειάζονται πολλή δημιουργικότητα και ευελιξία, κάτι που πιθανότατα δε θα μπορούν να προσφέρουν οι άνεργοι σαραντάρηδες οδηγοί ταξί ή οι ασφαλιστικοί πράκτορες (προσπαθήστε να φανταστείτε έναν εικονικό κόσμο φτιαγμένο από έναν ασφαλιστικό πράκτορα!). Και αν υποθέσουμε ακόμα ότι ο ασφαλιστικός πράκτορας κάπως τα καταφέρει και γίνει σχεδιαστής εικονικού κόσμου, ο ρυθμός της προόδου είναι τέτοιος, που μέσα σε μια άλλη δεκαετία θα χρειαστεί να βρει άλλη δουλειά για τον εαυτό του.
Το κρίσιμο πρόβλημα δεν είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το κρίσιμο πρόβλημα είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας που οι άνθρωποι θα αποδίδουν καλύτερα από τους αλγόριθμους. Ως εκ τούτου, μέχρι το 2050 θα μπορούσε να προκύψει μια νέα τάξη ανθρώπων - η άχρηστη τάξη. Άνθρωποι που δεν θα είναι μόνο άνεργοι, αλλά ανίκανοι να βρουν εργασία.
Η ίδια τεχνολογία που καθιστά άχρηστους τους ανθρώπους θα μπορούσε επίσης να καταστήσει εφικτή τη διατροφή και την υποστήριξη των ανέργων μαζών μέσω κάποιου συστήματος παγκόσμιου βασικού εισοδήματος. Το πραγματικό πρόβλημα θα είναι τότε, να κρατηθούν οι μάζες των ανθρώπων απασχολημένες σε κάτι. Οι άνθρωποι πρέπει να ασχολούνται με συγκεκριμένες δραστηριότητες που να έχουν κάποιο νόημα αλλιώς οδηγούνται στην τρέλα. Τι θα κάνει λοιπον αυτή η άχρηστη κοινωνική τάξη όλη την ημέρα;
Μία απάντηση μπορεί να είναι τα παιχνίδια στον υπολογιστή. Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να δαπανούν όλο και περισσότερο χρόνο μέσα σε τρισδιάστατους κόσμους εικονικής πραγματικότητας, γεγονός που θα τους προσέδιδε πολύ περισσότερη ενθουσιασμό και συναισθηματική ικανοποίηση από ό,τι ο «πραγματικός κόσμος» έξω. Αυτό, στην πραγματικότητα, είναι μια πολύ παλιά λύση. Για χιλιάδες χρόνια, δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν βρει νόημα στο να παίζουν παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας. Στο παρελθόν, έχουμε ονομάσει αυτά τα παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας "θρησκείες".
Πριν από λίγο καιρό πήγα με τον εξάχρονο ανιψιό μου, Matan για να κυνηγήσω Pokémon. Καθώς περπατούσαμε στο δρόμο, ο Matan συνέχισε να κοιτάζει το smartphone του, που του επέτρεπε να εντοπίζει τα Pokémon γύρω μας. Εγώ δεν είχα δει κανένα Pokémon, γιατί δεν έφερα μαζί μου smartphone. Τότε είδαμε άλλα δύο παιδιά στο δρόμο που κυνηγούσαν τα ίδια Pokémon και σχεδόν τσακωθήκαμε μαζί τους για το ποιος θα τα πάρει. Με εντυπωσίασε πόσο παρόμοια ήταν η κατάσταση μεταξύ των Εβραίων και των Μουσουλμάνων σχετικά με την ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ. Όταν κοιτάζετε την αντικειμενική πραγματικότητα της Ιερουσαλήμ, το μόνο που βλέπετε είναι πέτρες και κτίρια. Δεν υπάρχει οτιδήποτε άγιο κάπου. Αλλά όταν κοιτάζετε μέσα από τα "έξυπνα βιβλία" (όπως η Βίβλος και το Κοράνι), βλέπετε ιερά μέρη και αγγέλους παντού.
Η ιδέα να βρούμε νόημα στη ζωή, παίζοντας παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας, είναι φυσικά κοινή όχι μόνο στις θρησκείες αλλά και στις κοσμικές ιδεολογίες και τρόπους ζωής. Ο καταναλωτισμός είναι επίσης ένα παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας. Κερδίζετε πόντους αποκτώντας νέα αυτοκίνητα, αγοράζοντας ακριβές μάρκες και πραγματοποιώντας διακοπές στο εξωτερικό και αν έχετε περισσότερους πόντους από όλους, λέτε στον εαυτό σας ότι κερδίσατε το παιχνίδι.
Κάποιος βέβαια μπορεί να πει, ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν πραγματικά τα αυτοκίνητά τους και τις διακοπές τους. Αυτό είναι σίγουρα αλήθεια. Αλλά και οι θρησκευόμενοι πραγματικά απολαμβάνουν τις προσευχές τελετές τους, ενώ και και ο ανιψιός μου πραγματικά απολαμβάνει το κυνήγι Pokémon. Στο τέλος, η πραγματική δράση λαμβάνει πάντα χώρα μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Έχει σημασία εάν οι νευρώνες διεγείρονται με την παρατήρηση των pixels σε οθόνη υπολογιστή, κοιτάζοντας έξω από τα παράθυρα ενός θέρετρου της Καραϊβικής ή βλέποντας τον παράδεισο μέσω των ματιών του μυαλού μας; Σε όλες τις περιπτώσεις, η έννοια που αποδίδουμε σε αυτό που βλέπουμε, παράγεται από το δικό μας μυαλό. Δεν είναι πραγματικά "έξω εκεί". Σύμφωνα με την μέχρις στιγμής επιστημονική γνώση, η ανθρώπινη ζωή δεν έχει κανένα νόημα. Το νόημα της ζωής είναι πάντα μια φανταστική ιστορία που δημιουργήθηκε από εμάς τους ανθρώπους.
Στο πρωτοποριακό του δοκίμιο, "Deep Play: Notes on the Balinese Cockfight (1973)", ο ανθρωπολόγος Clifford Geertz περιγράφει πως στο νησί του Μπαλί, οι άνθρωποι ξόδεψαν πολύ χρόνο και χρήματα στο να στοιχηματίζουν σε κοκορομαχίες. Το στοίχημα και οι αγώνες περιλάμβαναν περίτεχνα τελετουργικά και τα αποτελέσματα είχαν σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική θέση και των παιχτών και των θεατών.
Οι κοκορομαχίες ήταν τόσο σημαντικές για τους κατοίκους στο Μπαλί που όταν η ινδονησιακή κυβέρνηση κήρυξε την πράξη παράνομη, οι άνθρωποι αγνόησαν το νόμο και κινδύνευαν με σύλληψεις και βαριά πρόστιμα. Για αυτούς, οι κοκορομαχίες ήταν κάτι πολύ σπουδαίο - ένα επινοημένο παιχνίδι που επενδύθηκε με τόσο νόημα και σημασία ώστε μετατράπηκε σε πραγματικότητα. Ένας Μπαλινέζος ανθρωπολόγος θα μπορούσε σίγουρα να έχει γράψει παρόμοια δοκίμια για το ποδόσφαιρο στην Αργεντινή ή τον Ιουδαϊσμό στο Ισραήλ.
Πράγματι, ένα τμήμα της ισραηλινής κοινωνίας προσφέρει ένα μοναδικό εργαστήριο για το πώς να ζήσει κανείς μια ευτυχισμένη ζωή σε έναν κόσμο χωρίς εργασία. Στο Ισραήλ, ένα σημαντικό ποσοστό Εβραίων ανδρών δεν εργάζεται ποτέ. Ξοδεύουν όλη τη ζωή τους μελετώντας ιερές γραφές και εκτελώντας τελετουργίες θρησκείας. Αυτοί και οι οικογένειές τους δεν θα πεινάσουν ποτέ γιατί οι γυναίκες τους συχνά εργάζονται και εν μέρει γιατί η κυβέρνηση τους παρέχει γενναιόδωρες επιδοτήσεις. Αν και συνήθως ζουν σε συνθήκες φτώχειας, η κυβερνητική οικονομική υποστήριξη τους παρέχει τις βασικές ανάγκες της ζωής.
Αυτό είναι το παγκόσμιο βασικό εισόδημα στην πράξη. Αν και είναι φτωχοί και δεν εργάζονται ποτέ, σε πολλές έρευνες που έγιναν αυτοί οι υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης της ζωής από οποιοδήποτε άλλο τμήμα της ισραηλινής κοινωνίας. Σε παγκόσμιες έρευνες για την ικανοποίηση της ζωής, το Ισραήλ είναι σχεδόν πάντα στην κορυφή, χάρη (σε μεγάλο βαθμό) στη συμβολή αυτών των ανέργων υπερ-ορθόδοξων Εβραίων.
Δεν χρειάζεται να πάτε μέχρι το Ισραήλ για να δείτε τον - χωρίς εργασία - κόσμο σε δράση. Αν έχετε στο σπίτι έναν έφηβο γιο που του αρέσουν τα παιχνίδια στον υπολογιστή, μπορείτε να διεξάγετε το δικό σας πείραμα. Προσφέρετε στον γιο σας μια ελάχιστη παροχή αναψυκτικών και πίτσας και, στη συνέχεια, αφαιρέστε όλες τις απαιτήσεις για εργασία και όλη την εποπτεία των γονέων. Το πιο πιθανό είναι ότι θα παραμείνει στο δωμάτιό του για ημέρες, κολλημένος στην οθόνη. Δεν θα ασχοληθεί καθόλου με τα μαθήματά του ή με οποιαδήποτε οικιακή εργασία, θα παρακάμψει το σχολείο, θα παραλείψει τα γεύματα το μπάνιο και τον ύπνο. Είναι απίθανο να υποφέρει από πλήξη ή την αίσθηση της έλλειψης στόχων. Τουλάχιστον όχι βραχυπρόθεσμα.
Ως εκ τούτου, η εικονική πραγματικότητα είναι πιθανό να είναι το κλειδί για την παροχή νοήματος στην άχρηστη τάξη σε έναν κόσμο χωρίς δουλειές. Ίσως αυτές οι εικονικές πραγματικότητες δημιουργηθούν μέσα στους υπολογιστές. Ίσως δημιουργηθούν εκτός υπολογιστών, με τη μορφή νέων θρησκειών και ιδεολογιών. Ίσως θα είναι ένας συνδυασμός των δύο. Οι δυνατότητες είναι ατελείωτες και κανένας δεν γνωρίζει με βεβαιότητα πώς θα είναι τα πράγματα το 2050.
Σε κάθε περίπτωση, το τέλος της εργασίας δεν σημαίνει απαραίτητα το τέλος του νοήματος, επειδή το νόημα παράγεται από τη φαντασία παρά από την εργασία. Η δουλειά είναι απαραίτητη για το νόημα μόνο σε κάποιες ιδεολογίες και τρόπους ζωής. Οι σημερινοί υπερ-ορθόδοξοι Εβραίοι και τα παιδιά σε όλους τους πολιτισμούς και τις εποχές έχουν βρει μεγάλο ενδιαφέρον και νόημα στη ζωή, ακόμη και χωρίς να εργάζονται. Οι άνθρωποι το 2050 θα είναι πιθανώς σε θέση να παίξουν παιχνίδια και να κατασκευάσουν πιο σύνθετους εικονικούς κόσμους από ότι σε οποιαδήποτε προηγούμενη ιστορική στιγμή.
Αλλά τι γίνεται με την αλήθεια; Τι γίνεται με την πραγματικότητα; Θέλουμε πραγματικά να ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου δισεκατομμύρια άνθρωποι βυθίζονται σε φαντασιώσεις, επιδιώκοντας φανταστικούς στόχους και υπακούοντας σε φανταστικούς νόμους; Λοιπόν, είτε μας αρέσει είτε όχι, αυτός είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Ο Yuval Noah Harari διδάσκει στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και είναι συγγραφέας του "Sapiens: Μια Σύντομη Ιστορία του ανθρώπου" και του "Homo Deus: Μια Σύντομη Ιστορία του Μέλλοντος".
Πηγή: The Guardian
